اجباری شدن نام خانوادگی در ایران
۳۰ مرداد ۱۳۱۳ اولین زمان ثبت نام خانوادگی در ایران
در ايران، نخستين مجموعه رسمي ثبت‌احوال در سوم دي ماه ۱۲۹۷ به عنوان بخشي از بلديه تاسيس شد و نخستين سند ولايت يا همان شناسنامه هم در همين تاريخ براي فردي به نام «فاطمه ايراني» در تهران به ثبت رسيد. نخستين سند هويتي ايرانيان خارج از كشور در اسفند ماه ۱۳۰۸ در شهر بمبئي به نام «عبدالحسين سپنتا» صادر شد. سپنتا همان كسي است كه بعد‌ها نخستين فيلم صامت ايراني با عنوان «دختر لر» را ساخت. اگر چه در ايران انتخاب نام خانوادگي از سال‌هاي انقلاب مشروطه در ميان قشر روشنفكر جامعه رواج يافته بود، اما با پايان يافتن جنگ جهاني اول و در سال ۱۳۰۴، واحد زيرمجموعه بلديه به «اداره» ارتقا يافت و عنوان «احصائيه» براي آن انتخاب شد. پس از آن و در زمان سلطنت رضاشاه، در سال ۱۳۱۳ با تصويب قانون مدني، استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام خانوادگي براي کليه اتباع ايران اجباري شد.
در اين دوران، افرادي به عنوان مامور ثبت به مناطق مختلف فرستاده مي‌شدند تا نام خانوادگي براي هر طايفه مرجع قانوني داشته باشد. گزينش نام خانوادگي نيز، معمولا از چند روش پيروي مي‌كرد كه يكي از آنها پيشه نياکان در يک قوم است. محل اسکان قوم و نام يا شهرت بزرگ خاندان (پدر، پدربزرگ، جد)، از ديگر شيوه‌هاي متداول انتخاب نام خانوادگي بوده است. گاهي هم يك نام خانوادگي بر اساس شغل يا حرفه (همچون صراف، جواهريان، پزشكزاد) يا يك ويژگي بدني يا فيزيكي (خوش‌چهره، قهرمان) بازمي‌گشت.
نام خانوادگی، نام فامیل، شهرت، فامیلی بخشی از نام یک شخص است که تعلق فرد را به یک خانواده بیان می‌کند. همچون بسیاری از کشورهای جهان،در ایران نیز نام خانوادگی فرزند قانوناً به صورت پیش فرض از پدر و اجداد پدری اخذ می‌گردد. در فارسی افغانستان واژهٔ «تخلص» به جای نام خانوادگی به کار می‌رود، هر چند که بسیار از افغانان تخلص ندارند. برخلافِ نام کوچک، نام خانوادگی برای افراد مؤنث و مذکر فرقی ندارد.
